کد مطلب:369832 شنبه 14 اسفند 1395 آمار بازدید:355
»»» فهرست کتاب
تربیت عقلانی
آن چه متربی را در مقابل موانع تربیت، مقاوم ساخته و با نظر به هدف غایی تربیت او را برای رسیدن به موقعیت مطلوب كمك می‌رساند به كارگیری قوه‌ی عقلانی است. تربیت عقلانی به عنوان یكی از اهداف مهم واسطه‌ای، متربی را در رسیدن به «خود فرمانی عقلانی» و در نهایت وصول به مقام قرب الهی یاری می‌رساند و بدون آن حركت در مسیر، سخت و ناممكن خواهد بود؛ زیرا شیطان به عنوان مهم‌ترین مانع در فرآیند تعلیم و تربیت، با فراهم آوردن ناآرامی‌های روانی در درون انسان، مانع بروز استعدادهای آدمی خواهد شد. امام (ع) در دعای مكارم الاخلاق بر این نكته تأكید می‌ورزد: «اللهم اجعل ما یلقی الشیطان فی روعی من التمنی و التظنی و الحسد ذكرا لعظمتك و تفكرا فی قدرتك و تدبیرا علی عدوك» (دعای 13/20)؛ بار خدایا! آن چه شیطان از دروغ و گمان و رشك در دل من می‌افكند، به یاد بزرگیت و اندیشه در تواناییت و عاقبت اندیشی بر دشمنت، مبدل گردان. از دیدگاه صحیفه در فرایند تربیت عقلانی سه مرحله قابل تصور است: 1- ذكر (ذكرا لعظمتك)؛ 2- تفكر (تفكرا فی قدرتك)؛ 3- تدبیر (تدبیرا علی عدوك). مرحله‌ی اول كه حضرت (ع) آن را «ذكر» می‌نامد، یادآوری علم متربی است. متربی به عنوان یك انسان به طور طبیعی در معرض فراموشی یا غفلت واقع می‌شود. از آن جا كه تذكر از جانب مربی و ذكر (از سوی متربی) با ملاحظه‌ی هدف واسطه‌ای تربیت عقلانی و در راستای وصول به هدف غایی تربیت به عنوان یك اصل مهم در تعلیم و تربیت اسلامی مورد توجه است، مربی در اولین مرحله‌ی تربیت عقلانی در مواجهه با مسأله باید ذهن متربی را تحریك كرده، دانسته‌های فطری و اكتسابی او را مورد عظمت و بزرگی خدا به یادش آورد (ذكرا لعظمتك). یادآوری، خود انگیزه‌ی تفكر و تعقل پیرامون مسأله را در او ایجاد می‌كند. بنابراین مربی باید او را به تفكری جهت‌دار در قدرت الهی (تفكرا فی قدرتك) رهنمون سازد. نتیجه‌ی این دو مرحله «تدبیر» را به دست خواهد داد (تدبیرا علی عدوك). متربی پس از ذكر و تفكر، به قدرتی عقلانی دست می‌یابد كه می‌تواند به تدبیر و دور اندیشی در برابر مانع تربیت (شیطان) پرداخته و مسأله را خود حل كند و البته این امر جز با درخواست توفیق از خدا و یاری او ممكن نخواهد بود. شاید بتوان با اندكی دقت مراحل پنج گانه روش حل مسأله دیویی را بر مراحل سه گانه تربیت عقلانی مزبور در صحیفه كه كامل‌تر و با رویكردی دینی است تطابق نمود.